De behoefte tot voorspellen
Omgaan met onzekerheid is niet persé een menselijk talent. De voorspellingen over de uitkomsten van de Amerikaanse verkiezingen vliegen ons niet voor niets om de oren. Het liefst weten we vandaag, op deze historische 5e november 2024 van tevoren of democraat Kamala Harris of de door velen gevreesde autocraat Donald Trump de verkiezingen gaat winnen. Er staat veel op het spel.
De behoefte tot voorspellen beperkt zich uiteraard niet alleen tot deze situatie. Waarzeggers doen al eeuwen goede zaken. Orakels zijn er ook al sinds mensenheugenis. Beleggingsgoeroes spelen in op die behoefte en de neiging om je bedrijf vooral te sturen op cijfers is er ook een uiting van. Ondertussen is de wereld steeds complexer aan het worden. Het besef dat je als organisatie wendbaar en weerbaar moet zijn, is geland. Maar hoe doe je dat? In deze blog gaan we in op een onderdeel van transitievaardig leiderschap: omgaan met onzekerheid.
De voorkeur voor zekerheid
Het is niet fout of slecht om zekerheid te verkiezen boven onzekerheid. Het is simpelweg hoe onze hersenen werken. Je bewust zijn van dit soort kennis en daarmee rekening houden in je beleid en manier van besturen is (gelukkig) geen uitzondering meer in het bedrijfsleven.
Onze hersenen verkiezen zekerheid boven onzekerheid vanuit een oer-oud deel van ons brein. Het hoort bij ons overlevingsmechanisme. Iets weten geeft je gelegenheid adequaat te reageren. Informatie is in bedrijfsvoering, oorlogsvoering, misdaad en misdaadbestrijding en op zoveel andere plekken goud waard. We adopteren zelfs liever verkeerde informatie en informatie die onze denkbeelden bevestigt dan een situatie van niet-weten. Voorbeelden van situaties waarin dit heeft geleid tot kokervisie, misstanden, onterechte veroordelingen en zelfs dossiers als de toeslagenaffaire illustreren dit.
Context stuurt
Wat lees je als je de zin in de afbeelding ziet? Er zou kunnen staan:
“Je kan dit het beste lezen want je brein vult alles in.” Een beetje gekke zin, maar in de context van een klas waarin een van de kinderen het snelst het taalpuzzeltje oplost zou het passend zijn. Wat ook kan:
“Je kan dit het beste lozen want je berin valt alles aan.” Niet een zin voor dagelijks gebruik maar in de context van een dierenverzorger die in een dierentuin met een emmer vlees het berenverblijf in wil, is het wel voorstelbaar.
Er spelen hier o.a. twee dingen:
- Onze hersenen vullen missende informatie heel makkelijk in. Dat geldt in dit taalpuzzeltje. Maar je kunt ook denken aan hoe snel je een verklaring hebt bedacht bij die kennis die opeens bij zijn partner is weggegaan of die collega die is ontslagen.
- Context bepaalt hoe we het interpreteren. Dat gaat ook op voor de denkbeelden die we over iemand of een groep hebben. In de toeslagenaffaire speelde dit bijvoorbeeld een rol.
Transitievaardig leiderschap: Omgaan met onzekerheid
In een wereld waarin veel onzeker is en de complexiteit toeneemt, is wendbaarheid een belangrijke competentie. Je kunt eenvoudigweg niet meer alles weten en soms zijn situaties extreem volatiel en/of ambigue. Leren omgaan met onzekerheid zal daarbij een groot verschil maken. Er zijn verschillende manieren denkbaar:
- Hoe onzekerder de situatie, hoe meer er wordt vastgelegd
- Hoe onzekerder de situatie, hoe minder er wordt vastgelegd
- Hoe onzekerder de situatie, hoe vaardiger men wordt in zeilen
Ad.1
Ken je de organisaties die eigenlijk even niet weten hoe iets op te lossen en dan bij voorkeur grijpen naar het vastleggen van (nieuwe) protocollen en afspraken? Ik ken ze ook. Het is niet gek. Het is een menselijke neiging. Maar: bij wisselende wind zou een zeiler nooit zijn zeilen vastzetten toch? Dat geldt voor organisaties ook. Jezelf vastspijkeren in protocollen is dan wel begrijpelijk maar staat innovatie en wendbaarheid in de weg.
Ad.2
Een andere reactie is ook bekend: omdat alles zo onzeker is, laten we alles los. We zeilen op de wind van vandaag en teams bepalen zelf hoe ze werken. Gechargeerd wellicht, maar toch ook weer niet zo erg. De gedachte is ook hier niet gek. Maar zou jij al je zeilen losgooien en de wind laten bepalen hoe je boot gaat? Zo bekeken, is deze optie ook niet effectief. Het bereiken van resultaten, het koershouden in een woelige zee kun je op deze manier wel vergeten.
Ad.3
En dan die ietwat vaag omschreven derde optie: beter worden in zeilen. Wat houdt dat in? In de paragraaf hierna gaan we daarop in.
Van voorspellen naar voorbereid meebewegen
Wat heeft een goede zeiler nodig in uitdagende omstandigheden en bij wisselende wind?
- Goede informatie en informatieverstrekking
- Goed materiaal
- Een koers en een goed kompas
- Uitstekende zeilvaardigheid
- Op een groot schip: vaardige bemanning
- Verschillende scenario’s om op koers te blijven
- Een beetje geluk
Als voorspellen niet meer of maar deels mogelijk is wil je jezelf niet in de vingers snijden. Kortom; je wilt niet verstarren (alles vastleggen) of alles op zijn beloop laten (met de wind meewaaien). Je beste optie is om je neiging om te voorspellen te onderkennen en om te buigen naar voorbereid meebewegen.
Daarom wil je beschikken over de best mogelijke informatie en materiaal. Je wilt ook met elkaar helder hebben waar je op afstevent. Wat is je koers? Je hebt te zorgen voor uitstekende zeilvaardigheid. Dat betekent dat je zowel in je bedrijfsvoering als in je leiderschaps- en menskwaliteiten de zaken op orde hebt en houdt. Hoe groter het schip, hoe meer mensen, hoe belangrijker ook de vaardigheden van je bemanning zelf wordt. Als de wind ineens draait heb je niets aan bemanning die eerst uitgelegd moet krijgen wat er gedaan moet worden.
Misschien wel het meest contra-intuïtief: je moet weten dat je het niet weet. Er zijn verschillende opties mogelijk en je weet het eenvoudigweg niet. Dus bereid je je voor op meerdere scenario’s en blijf je alert op tekenen die wijzen welke kant het opgaat. Die tekenen neem je niet op eerste waarneming voor waar aan. Je neiging om onzekerheden in te vullen blijft altijd je risico. Dus je doet cross-checks en laat anderen meedenken.
Zoals een atleet zijn lichaam voortdurend traint, hebben bestuurders en leiders dagelijks hun mentale lenigheid te trainen. Het verdragen van niet-weten en het vermogen voorbereid mee te bewegen zijn mentaal-atletische opgaven. Het vermogen je mensen hierin mee te nemen op zo’n manier dat ze voorbereid en vaardig zijn is een leiderschapsopgave.
Transitievaardig leiderschap ontwikkelen
Met de noodzaak om wendbaar en weerbaar te zijn, is ook het bijbehorende leiderschap aan verandering onderhevig. Van inhoud- en procesgericht verschuift het leiderschapsparadigma naar mens- en resultaatgericht. De focus van dit leiderschap is transitievaardigheid. Simpelweg omdat verandering continu is geworden. Wat daarvoor nodig is en hoe je hierin sterker kunt worden, is onderwerp van blogs die we schrijven, van teambegeleiding en van onze (InCompany) leertrajecten.
Als je meer wilt weten, neem dan contact met ons op. Je bent van harte welkom.
